Huh? Wat is Thee eigenlijk?

Een kopje thee… een van de normaalste dingen in de wereld. Thee is, op water na, de meest geconsumeerde substantie op aarde! Maar toch weten weinig mensen af van haar lange en kleurrijke historie en haar veelzijdigheid in het heden en verleden.

Thee is een naam voor een groep plantensoorten binnen de ‘Theaceae’ familie waarvan de meest bekende soort de ‘Camelia Sinensis’. Maar er zijn ook andere soorten of variëteiten die als thee geconsumeerd worden, zoals de Camellia Formosensis (uit Taiwan), de Camellia Talianensis (uit Yunnan, China), of de Camellia Sinensis var. Assamica (uit Yunnan, China en India).

Wat wij in Nederland vaak ‘kruidenthee’ noemen, zoals ‘munt thee’, ‘kamille thee’ of ‘zoethout thee’, is eigenlijk geen ‘thee’ maar een kruidenmix (infusie). In 1610 waren Nederlanders de eerste die zowel het meer dan 1000 jaar oude woord “tay” als het product zelf naar Europa brachten. In het grootste deel van China wordt thee benoemd als ch’a (of cha). Nederlanders handelde thee via Java of huidig Indonesië waar ze in contact kwamen met de Chinezen uit kustprovincie Fujian. Zij gebruikten het woord ‘t’e’ waarvan ons woord voor thee vandaan gekomen is. Niet alleen een groot deel van China gebruikt het woord ‘cha’ voor thee, zo gebruiken bijvoorbeeld ook de Portugezen (“cha”) en de Russen (“chay”) een versie van het woord afgeleid van ‘cha’.

Een meer dan 100 jaar oud ‘grote-blad’ type theeboom.

We weten dus nu waar het woord vandaan komt, maar waar komt de plant zelf vandaan? De theeplant zijn inheems in Oost-Azië en is waarschijnlijk ontstaan in de grensregio tussen het noorden van Burma en Zuidwest (Yunnan) China. Yunnan, China wordt dan ook wel gezien als de geboorteplek van de thee plant. In dit gebied groeit voornamelijk het soort thee wat ook wel het Chinese ‘grote-blad type’ genoemd wordt. Het Chinese grote-blad type (C. sinensis var. assamica) wordt gebruikt in Yunnan (China), Myanmar en Assam. Het is een snelgroeiende plant geschikt voor tropisch of subtropisch klimaat die gebruikelijk als een boom groeit wanneer deze met rust gelaten wordt en soms wel meer dan 2.000 jaar oud kan worden! Hierbij wordt er soms nog onderscheid gemaakt tussen westerse Yunnan Assam (Lincang prefectuur), India Assam (die genetisch mogelijk dezelfde voorouders heeft als de westerse Yunnan Assam) en Zuidelijke Yunnan Assam (Xishuangbanna prefectuur) .

Naarmate het gebruik van de theeplant verspreide van zuidwest China naar Oost-China, Taiwan en Japan werd voornamelijk het Chinese ‘kleine-blad’ type geïntroduceerd (C. sinensis var. sinensis). Geschat wordt dat dit kleinere broertje van het grote-blad type theeplant zich al 22.000 jaar geleden genetisch afgesplitst heeft. Dit type theeplant groeit beter in een relatief kouder of gematigd, niet-tropisch klimaat. Deze theeplant wordt onder andere gebruikt in het oosten van China, Taiwan, Japan, Darjeeling en andere thee regio’s buiten Azië. Dit type theeplant groeit als een struik of dwergplant.

Een rustieke theeplantage van kleine-blad type theebomen in het Wuyi geberte, China.

Thee is een specifieke plant, of beter gezegd een specifieke groep planten. De complexiteit van deze mysterieuze en toch wereldwijd zo geliefde plantenfamilie gaat zo diep dat het ons in het westen honderden jaren geduurd heeft totdat wij er ook maar iets van begrepen. We hebben het echter niet alleen aan onszelf te wijten.

Onze gebrekkigheid aan kennis over deze plant is mede tot stand gekomen door de rijke en diverse culturele en sociaaleconomische geschiedenis die deze plant met zich meebrengt.